پیمان بزرگ‌نیا (پژوهشگر موسیقی نواحی و سرپرست گروه موسیقی نواحی سازینه) با اشاره به پیشینه استفاده از ساز و دهل در میان ایلات و عشایر گفت: در تمام ایلات و عشایر ایران به دلیل کوچ‌نشین بودن، سازهای بادی و کوبه‌ای نقشی به سزا داشته‌اند و خصوصا کَرنا و دُهل. این‌ها آن قدر در فرهنگ قوم لر و خصوصا در ایل بختیاری جا افتاده است که بخشی از زندگی‌شان است و اصلا نمی‌شود این بخش را جدا کرد. به گونه‌ای که از تولد تا مرگ جزیی از زندگانی مردمان عشایر قوم لر و به ویژه بختیاری است؛ در عروسی، در عزا، از روزی که به دنیا می‌آیند، تا روز مرگ همواره در غم و شادی نوازندگان سُرنا و دُهل و در واقع همان تُشمال‌ها (نوازندگان محلی بختیاری‌ها) در کنار ایل هستند.
اگر این سازها را از ایل بگیریم، جایگزینش چه چیزی خواهد شد؟ و آیا با این کار بخشی از هویت ایل را از آن دریغ نکرده‌ایم؟! خصوصا در مورد بختیاری‌ها که نسبت به فرهنگ‌شان حساسیت بسیار دارند تا جایی که می‌گویند راه تشخیص ژن اصیل بختیاری، نواختن کَرناست!
او ادامه داد: قومی که موسیقی ندارد، زنده نیست و این قول بزرگان است. نکته جالب اینکه اگرچه در اوایل دهه شصت و دهه هفتاد نقش این‌ها بنا بر دلایلی کمرنگ شده بود اما در دهه هشتاد با انجام دوباره فرهنگ‌سازی، کارشان در این مناطق رواج پیدا کرد. تُشمال‌های بسیاری در منطقه بختیاری بودند که نه تنها ساز و دهل می‌زدند بلکه اساسا در سازمان‌دهی عروسی‌ها و عزاها نقش بسزایی داشتند. امروزه نیز مشاهده می‌کنیم که اتفاقا در عروسی‌ها جوانان به کَرنا و دُهل روی آورده‌اند و همچنین در عزاداری‌ها وقتی که یک بختیاری فوت می‌کند حتما باید سِروو خوانده شود و گاگریوخوان‌ها بیایند و در وصف خصوصیات متوفی بخوانند و در کنارش هم سُرنا و دُهل یا کَرنا و دُهل نواخته شود. در دهه اخیر نی هم به این فرهنگ وارد شد و نی هم می‌نوازند.
بزرگ‌نیا تصریح کرد: این است که این اتفاق مربوط به امروز و دیروز و دوران متاخر نیست و براساس تحقیقاتی که انجام شده و کَرنای مفرغی که در منطقه ایذه پیدا شده است با قدمتی بیش از 2500 سال، سیر تکاملی خود را پشت سر گذاشته است.
او افزود: نکته مهم این است که اگر بخواهیم با این رویداد مقابله کنیم و این سازها را از ایل بگیریم، جایگزینش چه چیزی خواهد شد؟ و آیا با این کار بخشی از هویت ایل را از آن دریغ نکرده‌ایم؟! خصوصا در مورد بختیاری‌ها که نسبت به فرهنگ‌شان حساسیت بسیار دارند تا جایی که می‌گویند راه تشخیص ژن اصیل بختیاری، نواختن کَرناست! یعنی امکان ندارد شما کَرنا بنوازید و خون یک بختیاری بااصالت به جوش نیاید.
سازهای تُشمال‌ها و منطقه جغرافیایی‌شان
او در مورد سازهای تُشمال‌ها و منطقه جغرافیایی که آن‌ها را دربرمی‌گیرد، افزود: سُرنا در تمام ایران بوده و هست و نامش نیز به معنی سازی است که در جشن و سرور به کار می‌رود، کَرنا نیز در میادین رزم به کار می‌رفته است و نی هم سازی است مربوط به چوپان‌ها که در منطقه بختیاری با عنوان نیِ هفت‌بند می‌شناسندش و همان ساز با اندازه‌های مختلف در میان کردها به نام شمشال، در میان قشقایی به نام دودک، در مازندران به نام لله‌وا و... با شکل‌ها و فرم‌های مختلف و شیوه‌های نواختن متفاوت به کار می‌رود.
آلبوم حماسی معروف قرن ۲۱